ویژگی‌ های لازم برای ایجاد الیاف

هر الیافی دارای خواص ویژه‌ ای است، که به ما کمک می‌ کند تا تصمیم بگیریم که کدام فیبر خاص باید برای یک نیاز خاص مورد استفاده قرار گیرد. خواص ویژه الیاف، ارزش و مطلوبیت آنها را در کاربرد نهایی افزایش می‌ دهند، اما ویژگی‌ های لازم برای تولید الیاف ضروری نیستند.

استفاده از الیاف به طور گسترده به ۲ کاربرد مختلف تقسیم می‌ شود، یکی لباس یا مصارف خانگی و دیگری استفاده صنعتی است. برای اینکه در هر کدام از این دسته‌ ها استفاده شود، الیاف باید برخی نیاز های خاص را برآورده کند. که آنها عبارتند از:

  • پوشاک آماده/ احتیاجات داخلی
  • سختی: ۳ – ۵ متر نخ بر حسب گرم
  • کشش در حالت خم شدن: ۱۰ تا ۳۵ %
  • بازگشت از حالت کشیدگی: ۱۰۰ % در فشار حداکثر ۵ %
  • ضریب الاستیسیته: ۳۰ – ۶۰ گرم متر نخ بر حسب گرم
  • رطوبت: ۲ تا ۵ %
  • دمای مقاومت صفر (حرارت بیش از حد و نقطه نرم و ذوب شدگی): بالاتر از ۲۱۵ درجه سانتیگراد
  • مقاومت در برابر سایش بالا (بر اساس ساختار بافت پارچه فرق می‌ کند)
  • قابلیت جذب رنگ
  • قابلیت اشتعال کم
  • نا محلول با تورم کم در آب، در اسید های نسبتا قوی و پایه‌ ها و حلال‌ های آلی در دمای اتاق تا ۱۰۰ درجه سانتیگراد به صورت نرمال
  • سهولت مراقبت
  • سختی: ۷ – ۸ متر نخ بر حسب گرم
  • کشش در حالت خم شدن: ۸ تا ۱۵ درصد
  • ضریب الاستیسیته: ۸۰ متر نخ بر حسب گرم و یا بیشتر ، ۵۰ متر نخ بر حسب گرم/ رطوبت
  • دمای مقاومت صفر: ۲۵۰ ° C یا بالاتر

چندین ویژگی اولیه برای یک ماده پلیمری جهت ایجاد الیاف مناسب وجود دارد. خواص ویژه الیاف، ارزش و مطلوبیت آنها را در کاربرد نهایی مورد نظر افزایش می‌ دهند، اما ویژگی‌ های لازم برای تولید الیاف ضروری نیستند. این خواص ثانویه شامل خصوصیات جذب رطوبت، مقاومت انعطاف الیاف، مقاومت به ساییدگی، ضخامت و تراکم، براقی، مقاومت شیمیایی، ویژگی‌ های حرارتی و اشتعال پذیری است.

برخی ویژگی‌ های اولیه الیاف نساجی عبارتند از:

  • نسبت طول به عرض الیاف،
  • یکنواختی الیاف،
  • استحکام و انعطاف پذیری الیاف،
  • قابلیت گسستگی و کشسانی الیاف، و
  • انسجام الیاف.

گرما به الیاف و پارچه کمک می‌ کند تا کیفیت‌ ویژه‌ ای را در زمان‌ های خاص به دست آورند و در دیگر مواقع نیز می تواند برا آن ها مضر باشد. اما تحت کنترل ویژه، حرارت به الیاف کمک می‌ کند تا ویژگی‌ های زیر را بدست آورند.

  • درجه حرارت نرم، ذوب و یا تجزیه شدن
  • تمایل الیاف و پارچه به کوچک شدن هنگام گرمای ملایم و یا کشیدگی در گرمای بالا و تحت فشار
  • توانایی پارچه در تنظیم گرما
  • توانایی پارچه در عملکرد صحیح در دماهای بالا در یک زمان خاص و یا استفاده مکرر
  • توانایی پارچه در عملکرد صحیح در دمای اتاق (یا کمی دمای پایین‌ تر) بعد از قرار گرفتن در دمای بالا برای یک دوره زمانی مشخص
ادامه مطب

تولید جهانی پشم و استانداردهای پایدار

هر چند که پشم در مقادیر زیادی تولید می شود، اما میزان استفاده از آن در تولید پوشاک بسیار کم و در حدود ۱% است، و در موقعیت کنونی این نسبت هم در حال کاهش است. منابع پشم پایدار یا به صورت ارگانیک تولید می گردند و یا از معیارهای سخت گیرانه حق زیست حیوانات تبعیت می کنند.
پشم الیافی طبیعی، بادوام و ماندگار است که توسط گوسفندان سراسر جهان تولید می شود و به دلیل خواص حرارتی خاصش مشهور است. با وجود این ویژگی ها، سهم پشم در تولید پوشاک اندک و رو به کاهش است. صنعت پشم سالانه حدود ۱.۱۶۰ میلیون کیلوگرم پشم پاک شده تولید می کند که این میزان از بیش از ۱ میلیارد گوسفند در سراسر جهان استحصال می شود. میزان پشمی که از هر گوسفند به دست می آید برای تولید ۱۰ متر پارچه یا شش عدد بلوز زنانه (ژاکت) کافی است. در حالت کلی می توان از پشم تولید شده سالانه یک ژاکت برای هر فرد از جمعیت کره زمین تهیه کرد.
اما در حقیقت این رقم شامل کلیه منسوجات پشمی است که برای تولید اقلام دیگری به غیر از پوشاک، مثلا مبلمان یا فرش استفاده می شوند. با وجود حجم زیادی از الیاف تولیدی، مصرف پشم در زمینه تولید منسوجات در سطح جهانی بسیار ناچیز است. تنها ۱% منسوجات مورد استفاده برای تولید پوشاک، پشمی یا پشم محور هستند.
از تولید کنندگان عمده پشم در جهان می توان به چین، استرالیا و نیوزیلند اشاره کرد. استرالیا صادر کننده برتر پشم در جهان است، در حالیکه چین به عنوان بزرگترین وارد کننده پشم جهان شناخته می شود. کشورهای بریتانیا، ایران، روسیه و آفریقای جنوبی هم مقادیر قابل توجهی پشم تولید می کنند. تولید سالانه پشم در جهان، ۷.۶ میلیارد دلار ارزش دارد.

تولید الیاف و پارچه پشمی پایدار به روش های مختلفی صورت می گیرد:

پشم ارگانیک
تقریباً 1% گوسفندان جهان و 1% از پشم عرضه شده جهانی به صورت ارگانیک تولید می گردند (حدود 12میلیون راس گوسفند)، یعنی این گوسفندان تحت شرایط خاصی پرورش داده می شوند که در آن خبری از مالزینگ نیست و خوراک گوسفندان عاری از حشره کش ها و مواد اصلاح شده ژنتیکی است. در ضمن مرتع و مکمل های غذایی این گوسفندان نیز باید به صورت ارگانیک باشد. پشم ارگانیک معمولاً توسط نهادهای معتبر ملی ارگانیک در کشور تولید کننده مورد تائید قرار می گیرد (مانند انجمن خاک = Soil Association در بریتانیا).
فرآوری و تولید پشم ارگانیک جزء حوزه کاری سازمان استاندارد جهانی منسوجات ارگانیک (GOTS) است؛ این استاندارد به بررسی تاثیرات اجتماعی و زیست محیطی تولید منسوجات پشمی فراتر از مزارع می پردازد. در حال حاضر بیش از 100 مکان تائید شده توسط GOTS برای فرآوری پشم ارگانیک ارائه شده است.

تولید جهانی پشم و استانداردهای پایدار – نوآوری پایدار, مد پایدار, صنعت نساجی, تولید پارچه, تولید الیاف

مرجع مسئولیت پذیری پشم
این مرجع یک استاندارد مستقل و اختیاری (استاندارد مسئولیت پشم، RWS) برای کشاورزان است و هدف از تدوین آن، محقق کردن آزادی های پنچ گانه اصلی یا معیار حقوق حیوانات است؛ در ضمن این استاندارد تضمین کننده استفاده از بهترین شیوه ها در مدیریت زمین است. داشتن این گواهینامه در طی مراحل فرآوری، تائیدی بر این ادعاست که پشم از مزارع دارای مجوز تهیه شده که به درستی مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته اند.

پشم ZQ merino
یک برنامه صدور گواهینامه برای تولید کنندگان پشم در کشور نیوزیلند است. این قانون کشاورزان را ملزم به رعایت حقوق حیوانات می کند و آنها را در این زمینه مورد بازرسی و حسابرسی قرار می دهد؛ این استاندارد مالزینگ را ممنوع کرده و کشاورزان را ملزم به اجرای شیوه های استاندارد مدیریت زمین می کند. در حال حاضر 17 برند از پشم های دارای گواهینامه ZQ merino برای تولید محصولات خود استفاده می کنند.

جمع بندی
حدود ۱.۱۶ میلیارد راس گوسفند در سراسر جهان هر ساله به اندازه ای پشم تولید می کنند که می توان برای تمام افراد جمعیت کره زمین یک ژاکت پشمی تهیه کرد.
با وجود این حجم انبوه از الیاف پشمی، تنها حدود ۱% از این الیاف در تولید لباس های پشمی یا پشم محور استفاده می شوند؛ سایر الیاف پشمی تولید شده برای تولید مبلمان یا فرش مورد استفاده قرار می گیرند.
دو کشور استرالیا و چین به ترتیب بزرگترین صادر کننده و وارد کننده پشم در جهان هستند.
تولید پایدار پشم براساس روش هایی صورت می گیرد که ممکن است به عنوان روش های ارگانیک مورد تائید قرار گیرند یا شاید تولید پایدار پشم مطابق با استانداردهایی باشد که بر رعایت حقوق حیوانات و انجام بهترین روش ها در زمینه مدیریت زمین تاکید دارند.

ادامه مطب
پارچه های ابریشمی

نقش الیاف ابریشم در صنعت مد

ابریشم درخشان و لوکس که به خاطر نرمی و لطافتش به شهرت رسیده است، از پیله های کرم ابریشم به دست می آید. این الیاف را می توان بافت یا به هم پیوند زد و آن را به یک پارچه ارزشمند لوکس تبدیل نمود. توانایی جذب موئینگی، قابلیت جذب آب به میزان حداکثر یک سوم وزن خود و ویژگی های حرارتی باعث شده تا پارچه های ابریشمی گزینه مناسبی برای تنظیم دمای بدن باشند؛ به همین دلیل می توان از آنها در تولید لباس زیر و لایه های زیرین پوشاک استفاده کرد.
پیله های حاصل از کرم ابریشم که بر روی برگ های درخت توت رشد می کنند؛ از یک فیلامنت (تار) با طول بسیار بلند تشکیل شده اند. پیله ها با بخار دادن یا جوشانده شدن از هم باز می شوند، سپس انتهای تار به منظور از هم باز شدن به یک تکه واحد مشخص می گردد. تبدیل ابریشم به یک نخ ممتد باعث صافی آن می شود. به خاطر اینکه ابریشم خام، نرم تر و براق تر شود، بیشتر خیسانده شده و صمغ زدایی می گردد؛ در ضمن این فرآیندها باعث می شوند که ابریشم به راحتی رنگ بگیرد.

ابریشم یک کالای لوکس باستانی

در حدود ۲۷۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، ابریشم به صورت منحصر به فرد طبق یک سنت چینی در چین تولید می شد. در آن زمان ابریشم آنقدر ارزش داشت که روش های تولید آن مثل یک راز کاملاً سر به مهر حفظ می گردد و هیچ کس حق نداشت تا دانش تولید ابریشم را به خارجی ها حتی به قیمت جان خود انتقال دهد. اما سرانجام دانش نحوه تولید و فرآوری ابریشم به خارج از مرزهای چین رسید. این دانش در ابتدا به هند و ژاپن، سپس به ایران و سرانجام در قرن ششم میلادی به اروپا رسید.
ابریشم لوکس باستانی جز صادرات اصلی چین محسوب می شد. تاجران چینی این کالای لوکس را به منظور مبادله با کالاهای دیگر از طریق شبکه های مواصلاتی مابین آسیا، عربستان، آفریقا و اروپا داد و ستد می کردند. رشد تجارت ابریشم از سال ۱۳۰ قبل از میلاد آغاز شد و تا حدود سال ۱۴۵۳، یعنی دوران تسلط سلسله هان بر چین به اوج خودش رسید، اما از این زمان به بعد روند کاهشی داشت، زیرا امپراطوری عثمانی تجارت با غرب را تحریم کرد.
انواع دیگری از ابریشم هم وجود دارد. ابریشم توسار (Tussar) توسط کرم های ابریشم وحشی تولید می شود که از درختانی به غیر از درخت توت تغذیه می کنند و ابریشم تولیدی آنها بافتی غنی دارد. ابریشم اری (Eri) از کرمهای ابریشم اهلی شده که از گیاه کرچک تغذیه می کنند، حاصل می شود. پیله این کرم های ابریشم، تارهای ممتد ندارد، بنابراین می توان بدون کشتن کرم ابریشم این تارها را استخراج کرد.
ابریشم آهیمسا (Ahimsa) یا ابریشم آشتی به صورتی خاص تولید می شود تا بتوان بدون کشتن کرم ابریشم، پروانه را از پیله خارج کرد؛ بنابراین تار ابریشم به تکه های کوچکتری شکسته می شود، به همین دلیل نخ استحصال شده از این ابریشم صافی کمتری دارد. خرده لیف های ابریشم از طریق ضایعات الیاف کوتاه که در فرآیند باز کردن ابریشم از پیله به دست می آیند و صافی کمتری دارند، ایجاد می شوند.

بازار با ارزش ابریشم

ابریشم یک ویترین کوچک، اما پر سود محسوب می شود و کمتر از %۰.۲ بازار جهانی الیاف نساجی را نمایندگی می کند. پیش بینی می شود که تا سال ۲۰۲۱، ارزش بازار جهانی ابریشم به ۱۶.۹۴ میلیارد دلار برسد. قیمت واحد ابریشم خام تقریباً ۲۰ برابر پنبه خام است.
چین بزرگترین تولید کننده ابریشم جهان است. میزان تولید ابریشم چین شش برابر دومین تولید کننده بزرگ ابریشم، یعنی هند است. سه کشور دیگر بزرگ تولید کننده ابریشم، ازبکستان، تایلند و برزیل هستند. این پنج کشور بیش از ۹۹% ابریشم جهان را تولید می کنند، با این حال پرورش کرم ابریشم به صورت تجربی در بیش از ۶۰ کشور جهان انجام می شود.
صنایع پرورش کرم ابریشم و استحصال ابریشم از این کرم ها در چین بسیار وسیع و مکانیزه انجام می شود. همین امر می تواند توضیح دهد که چرا نیروی کار شاغل در صنعت ابریشم چین تنها ۱ میلیون نفر است، در حالی که این میزان در هند به ۷۹ میلیون نفر می رسد. بیشتر نیروی کار شاغل در صنعت ابریشم هند روستایی هستند، در واقع صنعت ابریشم هندوستان، صنعتی کلبه ای است که در کنار فعالیت کشاورزی روستاییان انجام می شود.

اثرات زیست محیطی ابریشم، ضد و نقیض است. ابریشم جز الیاف طبیعی است، بنابراین زیست تخریب پذیر است. درختان توت که مأمن کرم های ابریشم محسوب می شوند، به سموم دفع آفات یا کودهای شیمیایی کمی احتیاج دارند؛ به همین دلیل می توانند به صورت ارگانیک رشد کنند و به آب کمتری هم نسبت به پنبه احتیاج دارند.
با این حال شاخص پایداری مواد هیگ = Higg Materials Sustainability Index (MSI) که اثرات زیست محیطی الیاف را از تولید الیاف خام تا تولید پارچه رتبه بندی می کند، ابریشم را در رتبه ای بالاتر از سایر الیاف قرار داده است. این موضوع عمدتا به پتانسیل گرم شدن کره زمین و استفاده عمده از سوخت های فسیلی در مراحل باز کردن پیله های ابریشم و عمل آوری آن مربوط می شود. معیار زیست محیطی ایجاد شده برای الیاف، ابریشم را طبقه بندی نمی کند.
در ضمن فرآیند پرورش کرم ابریشم تا زمانیکه پیله ابریشم تشکیل شود، می تواند بر سلامتی کارگران تاثیر منفی بگذارد. یک مطالعه در سال ۲۰۱۱ که درباره کشاورزان پرورش دهنده کرم ابریشم در کشمیر انجام شد، نشان داد که اکثر تولید کنندگان کرم ابریشم از سوزش چشم، آسیب های بدنی، کمر درد، آلرژی، مشکلات تنفسی و سردرد رنج می برند. به گفته وزارت امور خارجه آمریکا، معضل کودکان کار در تولید پارچه ابریشمی در هند و تولید پیله های کرم ابریشم در ازبکستان وجود دارد.
گزینه های جایگزینی برای تولید مرسوم ابریشم وجود دارند که بیشتر شامل راه حل های ارگانیک هستند. سازمان دیده بان محیط زیست (ICEA)، استانداردی را برای تولید کرم ابریشم ارگانیک وضع کرده است تا شکاف بین استانداردهای ارگانیک حال حاضر اروپا و روش های پرورش کرم ابریشم را پر کند. در ضمن استانداردهای سازمان استاندارد جهانی منسوجات ارگانیک (GOTS) برای ابریشم نیز قابل استفاده است. این استانداردها کل مراحل تولید پارچه ابریشم از فرآوری الیاف گرفته تا تولید نخ و پارچه خام را پوشش می دهند.

(دیبا نخ نفیس)

ادامه مطب