اولین لیف فیلامنتی است که در سال ۱۹۵۹، توسط شرکت دوپونت آمریکا بصورت تجاری و انبوه تولید شد.
اشتباه رایج در جوراب بافی؟
اسپاندکس و لایکرا همان کش هستند ولی دربین تولید کنندگان جوراب، اسپاندکس مفهوم دیگری دارد ، تولید کنندگان جوراب به ترکیب نخ پلی استر که از بین آن کش عبور داده شده است اسپاندکس می‌گویند.
ما در غرب چیزی داریم به اسم برند که متاسفانه جای آن واقعا در صنعت کشورمان ایران خالیست. گاهی این برند به قدری معروف و بزرگ میشود که افراد دیگر اسم برند را به عنوان نام و ماهیت کالا استفاده میکنند مثل کلینکس بجای دستمال کاغذی ، ریکا بجای مایع ظرفشویی ، تاید به جای پودر لباسشویی و …
اسپاندکس و لایکرا هم همین قضیه برایشان پیش آمده است و این دو نام برند های تجاری هستند که بر روی الاستان ها ، کش ها و یا به عبارتی بر روی پلی اورتان ها گذاشته شده اند.
نخ از الیاف بدست می آید یعنی با ریسیدن الیاف ، نخ تولید میشود. الیاف به دو دسته تقسیم میشوند:
۱. فیلامنت : (filament) به الیاف یکسره فیلامنت می‌گویند. مثلا ابرایشم یک فیلامنت است ، نخ ترویرا فیلامنت است.
۲. استیپل: (staple) پارچه هایی که از نخ های فیلامنتی بافته میشوند، زیر دست سختی دارند و اکثرا هنگام استفاده فرد احساس راحتی نمی‌کند، برای همین کارخانه ها برای اصلاح خواص و راحتی پارچه و لباس الیاف فیلامنتی را برش میدهند بعد آنها را مثل پنبه می‌ریسند. در انگلیسی به نخ های استیپلی که ریسیده شده اند اسپان spun می‌گویند.
اسپان :
اصطلاحیست که اکثرا برای نوعی نخ پلی استر (تکه تکه شده ) به کار می رود که البته مفهوم دقیق آن نخ هایی است که الیاف آن تکه تکه هستند و حالت یکسره ندارند و فقط مربوط به پلی استر نمی شود . اسپان بودن یک نخ به رد و بدل هوا در لباس کمک میکند.
نخ اسپاندکس (spandex) ، نخ لایکرا (lycra) و الاستان (Elastane) نوعی از الیاف مصنوعی هستند که بر پایه اورتان هستند و به آنها پلی اورتان می‌گویند.
این الیاف توسط توسط شیمیدانی به اسم جوزف شیورس Joseph Shivers در شرکت دوپونت آمریکا اختراع شده اند. این الیاف را در آمریکای شمالی با نام اسپاندکس میشناسند و در قاره اروپا بیشتر از لغت الاستان استفاده میگردد . و همچنین در کشور های ایرلند ، اسپانیا ، برزیل ، انگلیس ، آرژانتین، استرالیا ، نیوزلند و اسرائیل بیشتر از لغت لایکرا استفاده میگردد.
اگر بخواهیم تفاوتی بین لایکرا (لاکرا) و اسپاندکس اعمال کنیم می توان گفت ، شرکت دوپونت اسپاندکس را اختراع کرد ، سپس تیم تحقیقاتی این شرکت لیف کشسانی دیگری را ساخت که در دماهای بالا هم مقاوم بود و نام لایکرا را برای آن انتخاب کرد خلاصه وار میتوان گفت : اسپاندکس همان کش است ولی لایکرا کشی است که در دما های بالا مقاومت اش را ازدست نمیدهد و در کل تفاوتی بین این دو وجود ندارد.
اسپاندکس برگرفته از لغت (expands) به معنی گسترش یابنده است . لاکرا بسیار مقاوم بوده و قابلیت کشش تا ۵ برابر طول عادی خود را داراست و هیچ آسیبی به بافت پارچه وارد نمی شود، به همین علت از این الیاف در صنعت پارچه برای تولید انواع لباس ها استفاده می شود چرا که به هر اندازه که کش بیاید دوباره به حالت اولیه خود بازمی گردد. حتی اگر این پارچه را با آب بسیار گرم شستشو دهید و آویز کنید پس از خشک شدن خواهید دید که هیچ تغییری در سایز و اندازه و بافت آن ایجاد نشده است.
نخ لاکرا را معمولا با انواع نخ های دیگر ترکیب می کنند و نمونه لاکرای آن پارچه بخصوص را تولید می کنند. حتما اسم هایی مثل پنبه لاکرا، جودون لاکرا، کرپ لاکرا (کرپ کش) و … به گوشتان خورده. این ها مثال هایی از ترکیب نخ لاکرا با موارد دیگر هستند.
+ نخ لاکرا یا اسپاندکس در پروسه تولید پارچه همانند نخ های دیگر به پارچه اضافه می شود که پارچه ی تولید شده اصطلاحا پارچه لاکرا نیز نامیده می شود.
به چهار طریق میتوان این نخ را تولید کرد.
۱. ذوب ریسی melt extrusion
۲. خشک ریسی solution dry spinning
۳. تر ریسی solution wet spinning
۴. ریسندگی واکنشی reaction spinning
تقریبا ۹۵% اسپاندکس جهان به روش محلول ریسی – خشک ریسی تولید میگردد که خشک ریسی نیز دارای پنج مرحله می باشد:
۱.مرحله یکم تولید پلیمر اولیه از منومر ها می باشد. در این مرحله منومر ها گلیکول را با دیسوسیانیت به نسبت های یک به دو ۱:۲ مخلوط میگردد تا پلیمر اولیه ایجاد گردد.
۲. در مرحله دوم پلیمر آماده شده از مرحله یک را با مقدار برابر دی آمین مخلوط می کنند. این واکنش را با نام ” رشد زنجیر پلیمری ” میشناسند.
سپس محلول حاصله را با DMAC رقیق میکنند تا برای ریسیدن آماده شود.
۳. در مرحله سوم مواد پلیمری را به وسیله اکستروژن به الیاف تبدیل می کنند..
۴ . در مرحله چهارم الیاف تولید شده را کنار هم میگذارند تا به زخامت دلخواه و مورد نیاز برسند. درضمن الیاف اسپاندکس علاقمند هستند که به یک دیگر بچسبند ، بخاط همین است که یک رشته از الیاف شامل چند الیاف ریز تر میباشد.
۵. و در مرحله آخر بر روی الیاف تولید شده عملیات تکمیلی انجام می شود تا برای استفاده در صنعت مناسب گردد.
